Ακολουθεί μία από τις αρτιότερες και επεξηγηματικές αναλύσεις για τη λειτουργία του Συνειδητού και του Υποσυνείδητου. Διαβάζοντας το παρακάτω κείμενο θα κατανοήσετε πόσο λίγο πραγματικά ελέγχετε τη ζωή σας. Το εξαιρετικό απόσπασμα είναι από το βιβλίο “Ας Μιλήσουμε Για Σένα” (εκδόσεις Διόπτρα)
Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένας ψύλλος που πίοτευε πως ήταν ο βασιλιάς του κόσμου. Μια μέρα, αποφάσισε να πάει για κολύμπι στη θάλασσα. Όμως η δυτική ακτή ήταν πολλά χιλιόμετρα μακριά και μόνος του ο ψύλλος μπορούσε να ταξιδέψει μονάχα μερικά εκατοστά τη φορά. Αν ήθελε να φτάσει στην ακτή πριν πεθάνει, θα χρειαζόταν μεταφορικό μέσο.
Κάλεσε, λοιπόν, τον ελέφαντα του. «Έι, Ελέφαντα, πάμε βόλτα!» Ο ελέφαντας του ψύλλου πήγε κοντά του και γονάτισε. O ψύλλος πήδησε πάνω του και δείχνοντας προς τη Δύση, είπε: «Προς τα κει προς την ακτή!»
Ομως ο ελέφαντας δεν πήγε δυτικά. Προτιμούσε να κάνει μια βόλτα στο δάσος προς την Ανατολή και αυτό ακριβώς έκανε. Ο ψύλλος, προς μεγάλη του απελπισία, δεν μπορούσε να κάνει τίποτα παρά να το υπομείνει και να περάσει τη μέρα δεχόμενος ραπίσματα στο πρόσωπο από φύλλα και κλαδιά.
Την επόμενη μέρα, ο ψύλλος προσπάθησε να πείσει τον ελέφαντα να τον πάει στο φαρμακείο για να αγοράσει αλοιφή για το πρόσωπο του. Αντί γι’ αυτό, όμως, ο ελέφαντας χοροπηδώντας ξεκίνησε για μια μακρινή πορεία προς τα βουνά, τρομοκρατώντας τον κακόμοιρο τον ψύλλο τόσο πολύ, που δεν μπόρεσε να κοιμηθεί εκείνη τη νύχτα. Τελικά ο ψύλλος έμεινε για μέρες στο κρεβάτι, τρομοκρατημένος από εφιάλτες με βροντές σε βουνίσιους δρόμους, βέβαιος πως θα γκρεμοτσακιζόταν, ενώ κάθε πρωί ξυπνούσε λουσμένος στον κρύο ιδρώτα.
Μετά από μία εβδομάδα, ο ψύλλος ένιωσε αρκετά καλά ώστε να αφήσει το κρεβάτι και γνέφοντας στον ελέφαντα να τον πλησιάσει, σκαρφάλωσε πάνω του λέγοντας: «Δεν είμαι καλά. Σε παρακαλώ, πήγαινε με στο γιατρό».
Όμως ο ελέφαντας τράβηξε χαρωπά για τη δυτική ακτή, όπου και πέρασε τη μέρα κολυμπώντας. Ο ψύλλος κόντεψε να πνιγεί.
Εκείνη τη νύχτα, όπως καθόταν δίπλα στη φωτιά προσπαθώντας να ζεσταθεί, ο ψύλλος είχε μια ιδέα. Γύρισε προς τον ελέφαντα και του είπε: «Αύριο… εμ… ποια είναι τα δικά σου σχέδια;»
Πιθανόν να αναρωτιέστε ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα αυτής της ιστορίας.
Απλούστατα, αν είστε ένας ψύλλος που πάει καβάλα σε έναν ελέφαντα, πριν κάνετε σχέδια, ίσως θα ήταν προτιμότερο να μάθετε πρώτα τι έχει στο μυαλό του ο ελέφαντας.
Αυτό είναι πολύ πιο σημαντικό για τη ζωή σας απ’ όσο φαίνεται· γιατί, στην πραγματικότητα, είστε ένας ψύλλος στην πλάτη ενός ελέφαντα. Ο ψύλλος της ιστορίας εκπροσωπεί τον συνειδητό νου σας, στον οποίο περιλαμβάνονται η νόηση και η δύναμη της λογικής, οι φιλοδοξίες και οι προσδοκίες σας, οι ιδέες σας, οι σκέψεις, οι ελπίδες και τα σχέδια σας. Με λίγα λόγια, όλα όσα πιστεύετε πως αποτελούν τον εαυτό σας. Και ο ελέφαντας; Αυτός είναι ο ασυνείδητος νους σας.
Για να καταλάβουμε πώς αυτά τα δύο συνεργάζονται -ή δεν συνεργάζονται, όπως συμβαίνει συχνά- ας αρχίσουμε εξετάζοντας τον ψύλλο.
Ο Λαμπρός, Εκπληκτικός Συνειδητός Νους σας
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο εκπληκτικό, πολύπλευρο και ισχυρό δημιούργημα που γνωρίζουμε. Τα περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα μεταφέρουν το ένα στο άλλο μηνύματα διαμέσου ενώσεων που φτάνουν σε αριθμό το ένα τετράκις εκατομμύριο· πολλές χιλιάδες φορές τον αριθμό όλων των γνωστών ουράνιων σωμάτων που υπάρχουν στο γαλαξία. Για να το πούμε απλά, η χωρητικότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι τεράστια.
Ο εγκέφαλος είναι θρονιασμένος μέσα σε ένα κέλυφος από οστό και αιωρείται στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό που θυμίζει το αμνιακό υγρό της εγκυμοσύνης. Εδράζεται στην κορυφή της σπονδυλικής στήλης και όλα είναι έτσι δομημένα ώστε να του παρέχουν το μέγιστο δυνατό σε θρεπτικές ουσίες, φροντίδα και προστασία. Ενώ ο εγκέφαλος σας ζυγίζει ένα με ενάμισι κιλό, αποτελώντας το ασήμαντο 1 με 2 τοις εκατό του συνολικού σωματικού βάρους, καταναλώνει το 15 τοις εκατό της συνολικής ροής αίματος, το 20 τοις εκατό του οξυγόνου που αναπνέετε και περί το 20 με 30 τοις εκατό της συνολικής σας πρόσληψης ενέργειας.
Στον εγκέφαλο ενός μέσου ενηλίκου, περίπου 160 χιλιάδες χιλιόμετρα μυελωδών αξόνων (λειτουργικών νευρικών ινών) είναι μπλεγμένοι σαν ένα φοβερά περίπλοκο κουβάρι μαλλιού, δημιουργώντας μια δομή όσο δύο γροθιές. Για την ακρίβεια, αν θέλετε να καταλάβετε ποιο περίπου είναι το μέγεθος και το σχήμα του εγκεφάλου σας, σφίξτε τα χέρια σας σε γροθιές και ενώστε τις έτσι ώστε να ακουμπούν η μία στις αρθρώσεις της άλλης.
Στον πυρήνα και τη βάση (εκεί που βρίσκονται τώρα οι αντίχειρες, οι παλάμες και τα ακροδάχτυλά σας) βρίσκονται η παρεγκεφαλίδα, η αμυγδαλή, ο ιππόκαμπος, το εγκεφαλικό στέλεχος και άλλες δομές που είναι αρμόδιες για εκατοντάδες χιλιάδες αυτόματων λειτουργιών, όπως η ισορροπία και η κίνηση, η οργάνωση των πληροφοριών των αισθήσεων και οι ενστικτώδεις αντιδράσεις απέναντι στο στρες. Τα στρώματα του ιστού που είναι τυλιγμένα γύρω από το πρόσθιο μέρος και την κορυφή του εγκεφάλου (εκεί όπου βλέπετε στις γροθιές σας τα δάχτυλα και τις αρθρώσεις), τα μέρη που εμπλέκονται στη συνειδητή σκέψη, ονομάζονται προμετωπιαίος φλοιός ή μετωπιαίος λοβός.
Ο μετωπιαίος λοβός, που διευθύνει τον εγκέφαλο, είναι υπεύθυνος για την εστίαση και την αυτοσυγκέντρωση, για τη μάθηση και την ικανότητα συνειδητής παρατήρησης. Αυτό είναι το τμήμα του εγκεφάλου που σκέφτεται και διαθέτει λογική, με το οποίο αξιολογείτε τις διάφορες επιλογές, παίρνετε νέες αποφάσεις και εξασκείτε την ελεύθερη βούληση. Αυτό το τμήμα χρησιμοποιείτε αυτή τη στιγμή προκειμένου να διαβάσετε τούτες τις λέξεις, ενώ το εγκεφαλικό στέλεχος και άλλα πιο πρωτογενή κέντρα διατηρούν την αναπνοή σας, τους χτύπους της καρδιάς σας και μυριάδες άλλες λειτουργίες ασύλληπτες από το ραντάρ της συνειδητής σας προσοχής. Αν φανταστείτε το σώμα σας σαν ένα γιγάντιο υπερωκεάνιο, ο μετωπιαίος λοβός είναι ο καπετάνιος. Αυτός αποφασίζει πού θέλετε να πάτε, χαράζει την πορεία και δίνει τις διαταγές έτσι ώστε τα χιλιάδες μέλη του πληρώματος να τις εκτελέσουν. Αυτός είναι ο συνειδητός εγκέφαλος, το τμήμα που αντιλαμβανόμαστε ως Εγώ.
Ο μετωπιαίος λοβός είναι το πετράδι του στέμματος στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Περισσότερο και από τους αντίχειρές μας, τη διπλοεστιακή όραση ή οποιαδήποτε άλλη ιδιαιτερότητα μας, είναι το μέγεθος του μετωπιαίου λοβού σε σχέση με το υπόλοιπο μέρος του εγκεφάλου εκείνο που μας ξεχωρίζει από τα άλλα ζωικά είδη. Μετωπιαίοι λοβοί στο διάβα της Ιστορίας είναι εκείνοι που έφτιαξαν τις λέξεις του Σαίξπηρ, τη μουσική του Μπαχ, τις εφευρέσεις του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.
Ωστόσο, παρ’ όλη τη λαμπρότητα του, ο συνειδητός νους έχει και τα όρια του· όρια που αποδεικνύονται πολύ στενά.
Ο δρ Τζορτζ Μίλερ, ένας από τους ιδρυτές της γνωστικής ψυχολογίας και αυθεντία στην ανθρώπινη αντίληψη, ήταν από τους πρώτους που παρομοίασαν τις λειτουργίες του εγκεφάλου με εκείνες του ηλεκτρονικού υπολογιστή· ουσιαστικά, τον αποκάλεσαν ζωντανό ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η πιο διάσημη συνεισφορά του δόκτορα Μίλερ στη γνωστική επιστήμη ήταν η έννοια των ομαδοποιημένων πληροφοριών, που αποτελούν μέρος της φύσης της μνήμης μικρής διάρκειας. Σύμφωνα με τον Μίλερ, η μικρής διάρκειας (δηλαδή η συνειδητή) μνήμη είναι ικανή να συγκρατήσει έως επτά πληροφορίες ανά πάσα στιγμή – για παράδειγμα, επτά λέξεις, επτά σκακιστικές θέσεις, επτά πρόσωπα ή επτά ψηφία. (Πολλές φορές, μάλιστα, επικαλούνται την ανακάλυψη του δόκτορα Μίλερ ως αιτία πίσω από την απόφαση που πήρε ο Γκράχαμ Μπελ ώστε οι τηλεφωνικοί αριθμοί να αποτελούνται από επτά ψηφία.) Το όλο σκηνικό μοιάζει κάπως με το ζογκλέρ που στριφογυρίζει πιάτα πάνω σε λεπτά ραβδιά: αν ο συνειδητός νους προσπαθήσει να συγκρατήσει περισσότερες από επτά πληροφορίες κάθε φορά, σύντομα θα δείτε τα πιάτα να γίνονται θρύψαλα.
Από την άλλη, όμως, δείτε πόσα πράγματα πρέπει να ελέγχει ο εγκέφαλος. Εκατομμύρια λειτουργίες επιτελούνται μέσα στο σώμα μας, λειτουργίες που αν πάνε λάθος ή σταματήσουν εντελώς, μπορούν να μας κάνουν ζημιά ή να μας σκοτώσουν. Ο κυτταρικός μεταβολισμός, η καρδιακή και κυκλοφορική λειτουργία, οι ενδοκρινικές προσαρμογές, οι αισθητηριακές πληροφορίες (και η ταυτόχρονη αξιολόγηση τους για ενδείξεις κινδύνου), η ομαλή μυϊκή λειτουργία σε εκατοντάδες χιλιάδες διαφορετικά σημεία του σώματος· το μέγεθος του έργου προκαλεί δέος. Φανταστείτε να πρέπει να δίνετε συνειδητή προσοχή σε καθεμία μεταβολική αντίδραση που τελείται μέσα στους πεπτικούς και ενδοκρινείς αδένες μας. Αν ήταν υπεύθυνος για όλες αυτές τις λειτουργίες ο συνειδητός μας νους, δεν θα αντέχαμε ούτε για δέκα λεπτά.
Ευτυχώς, δεν είναι ο συνειδητός μας νους αυτός που έχει τούτο τον έλεγχο.
Μια Άγνωστη Ήπειρος
Η έννοια του υποσυνείδητου νου είναι σχετικά νέα, αν και πάντα νιώθαμε πως υπήρχε κάποια βαθύτερη, αόρατη δύναμη, η οποία κρυβόταν κάτω, πίσω ή πέρα από τον συνειδητό νου. Από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων, οι επιστήμονες αγωνίζονταν να βρουν τον τρόπο να ορίσουν την ανθρώπινη ψυχή, μια λέξη που σημαίνει επίσης «νους». Ο Αριστοτέλης όρισε τη φαντασία ως κάτι διαφορετικό από την αντίληψη και το νου, υπονοώντας ότι αποτελούσε ένα χώρο μέσα στο νου, που λειτουργούσε με συγκεκριμένες εικόνες (φαντάσματα)·, τις οποίες συνδύαζε για να καταλήξει σε αφηρημένες έννοιες. Οι μυθολογίες όλων των πολιτισμών είναι γεμάτες από ιστορίες ανθρώπων που αποκτούσαν μεγάλη σοφία μέσα από τη μετουσίωση των ονείρων τους σε εικόνες.
Κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης και της «Εποχής της Λογικής», ο συνειδητός νους γνώρισε την αποθέωση. Η διάσημη φιλοσοφική ρήση του Ρενέ Ντεκάρτ «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω» ήταν εν μέρει και δήλωση της διαύγειας και της αγνής αυτοσυνείδησης της ανθρώπινης σκέψης. Αρκετές γενιές αργότερα, ο Τζον Λοκ με το Δοκίμιο Πάνω στην Ανθρώπινη Νόηση υποστήριξε ακόμα περισσότερο την ιδέα της ολοκληρωτικής και διάφανης αυτοσυνείδησης που διέπει την ανθρώπινη σκέψη. Ομως αυτή η νοικοκυρεμένη και τακτική άποψη δεν άντεξε για καιρό. «Στο τέλος του [δέκατου ένατου] αιώνα», όπως γράφει ο Tor Norretrander στο βιβλίο του The User Illusion, «η ιδέα του διάφανου ανθρώπου αμφισβητήθηκε σφοδρά» καθώς οι επιστήμονες συνέχισαν να ανακαλύπτουν όλο και περισσότερα για το ανθρώπινο ον μέσα από τις παρατηρήσεις τους. «Ο Γερμανός φυσικός και φυσιολόγος Χέρμαν Χέλμχολτζ άρχισε να μελετά τις ανθρώπινες αντιδράσεις γύρω στο 1850 […] και συμπέρανε πως τα περισσότερα απ’ όσα συνέβαιναν στα κεφάλια μας ήταν ασυνείδητα».
Μέχρι το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, επιστήμονες όπως ο Ουίλιαμ Τζέιμς, ο Άρθουρ Σοπενχάουερ και ο Πιέρ Ζανέ χρησιμοποιούσαν όρους όπως «ασυνείδητο» και «υποσυνείδητο» στις προσπάθειες τους να εξερευνήσουν αυτή την περιοχή. Όμως ήταν ο Σίγκμουντ Φρόιντ με την Ερμηνεία των Ονείρων το 1899 που έγινε ο πιο διάσημος, αναγνωρίζοντας πως υπήρχε μια τεράστια αχαρτογράφητη ήπειρος μέσα στον ανθρώπινο νου που είχε τεράστια επίδραση στη ζωή μας. Ονομάζοντας την ασυνείδητο νου, ο Φρόιντ άρχισε την προσπάθεια του να χαρτογραφήσει αυτό το άγνωστο τοπίο χρησιμοποιώντας τα εργαλεία που είχε στη διάθεση του και τα οποία κυρίως αποτελούνταν από προφορικό διάλογο και την ανάλυση των ονείρων, τα οποία ονόμασε «βασιλική οδό προς το ασυνείδητο».
Γενικά η αντίληψη του Φρόιντ για τον ασυνείδητο νου ήταν αρνητική, με την έννοια ότι τον θεωρούσε αποθήκη όλων των κοινωνικά μη αποδεκτών επιθυμιών και στόχων, των οδυνηρών και καταπιεσμένων αναμνήσεων και όλων των συναφών. Οι σύγχρονοι του, ιδιαιτέρως ο Πιέρ Ζανέ και ο Καρλ Γιουνγκ, προώθησαν περαιτέρω αυτή την άποψη στρέφοντας την προς άλλες κατευθύνσεις, κάτι που έκαναν και πολλές άλλες σχολές ψυχολογίας και επιστήμης εκείνη την εποχή. Ωστόσο, τα βασικά μέσα διερεύνησης που είχαν στη διάθεση τους όλες αυτές οι γενιές ερευνητών και γιατρών ούτε άλλαξαν ούτε βελτιώθηκαν σημαντικά· αυτό, μέχρι το 1990 και την έλευση των μεθόδων απεικόνισης του εγκεφάλου με υψηλή τεχνολογία και ιδιαίτερα με τη Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (ΛΑΜΣ – fΜRΙ).
Ένα από τα πολλά πλεονεκτήματα που προσέφερε αυτή η νέα τεχνολογία απεικόνισης ήταν ότι, σε αντίθεση με το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΕΕG) και το μαγνητοεγκεφαλο-γράφημα (ΜΕG) τα οποία περιορίζονταν στη μέτρηση της δραστηριότητας κοντά στην επιφάνεια του εγκεφάλου, η ΛΑΜΣ (fΜRΙ) επέτρεψε στους ερευνητές να κοιτάξουν βαθύτερα μέσα στο εσωτερικό του εγκεφάλου, ανοίγοντας το δρόμο για να αποκτήσουμε νέα αντίληψη του μεγέθους και της πολυπλοκότητας όλων εκείνων που συμβαίνουν βαθιά μέσα στα κεφάλια μας. Ήταν λες και για έναν αιώνα προσπαθούσαμε να εξερευνήσουμε μία ολόκληρη ήπειρο με τα πόδια και ξαφνικά αποκτήσαμε πρόσβαση σε ελικόπτερα, αεροπλάνα και δορυφορικές φωτογραφίες.
Πραγματικά, η εικόνα που άρχισε να αναδύεται ήταν εκπληκτική. Ο υποσυνείδητος νους:
είναι αρμόδιος για τις χιλιάδες κύριες και δευτερεύουσες διεργασίες του μεταβολισμού, τη λειτουργία του οποίου ο συνειδητός νους κυριολεκτικά αγνοεί
κατανέμει και βάζει σε τάξη εκατομμύρια αισθητηριακά δεδομένα ανά δευτερόλεπτο, από τα οποία ο συνειδητός νους αντιλαμβάνεται μονάχα ένα ελάχιστο κλάσμα
αρχειοθετεί, ξεδιαλέγει και διατηρεί μια ολόκληρη αποθήκη αναμνήσεων, η χωρητικότητα της οποίας -παρόλο που οι επιστήμονες δεν είναι ακόμα σε θέση να την προσδιορίσουν ποσοτικά- πιθανόν να μετριέται σε τρισεκατομμύρια
διευθύνει σωματικές λειτουργίες που τις περισσότερες φορές ο συνειδητός μας νους αγνοεί και στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι λεπτές και περίπλοκες λεπτομέρειες της κίνησης και της ισορροπίας μας. η αναπνοή, το ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων, η χρήση των χεριών και των δαχτύλων, οι συντονισμένες κινήσεις που εμπλέκονται στο περπάτημα, στην ομιλία, στην οδήγηση του αυτοκινήτου και ούτω καθεξής.
Ο Τζορτζ Μίλερ, ο οποίος μας χάρισε την ιδέα των ομαδοποιημένων πληροφοριών, επίσης ποσοτικοποίησε τη διαφορά ανάμεσα στη λειτουργική χωρητικότητα του συνειδητού νου σε σχέση με εκείνη του υποσυνείδητου. Σύμφωνα με τον Μίλερ, ο συνειδητός νους παράγει κατά μέσο όρο περί τις 20 με 40 νευρικές πυροδοτήσεις το δευτερόλεπτο, ενώ ο υποσυνείδητος 20 με 40 εκατομμύρια νευρικές πυροδοτήσεις ανά δευτερόλεπτο. Με άλλα λόγια, μετρώντας τη δραστηριότητα του υποσυνείδητου νου σε σύγκριση με εκείνη του συνειδητού, μιλάμε για μια αναλογία ένα εκατομμύριο προς ένα.
Μια αναλογία που αντιστοιχεί επίσης στο βάρος ενός ελέφαντα έναντι εκείνου -σωστά μαντέψατε- ενός ψύλλου.
Ένα παγόβουνο κάτω από την Επιφάνεια
Κατά μέσο όρο, περίπου το ένα δέκατο της μάζας ενός παγόβουνου είναι ορατό πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, κάτι που σημαίνει ότι το 90 τοις εκατό βρίσκεται κρυμμένο κάτω από το νερό. Αυτό μοιάζει με τον τρόπο που είναι κατανεμημένο το ανθρώπινο μυαλό, μόνο που εδώ τα νούμερα είναι πολύ διαφορετικά. Σε όρους οργανικού ιστού, περίπου το 15 τοις· εκατό της εγκεφαλικής μάζας αφορά τις συνειδητές λειτουργίες: περίπου, δηλαδή, το μέγεθος της κορυφής του παγόβουνου. Σε όρους όμως πραγματικών μονάδων επεξεργασίας πληροφοριών, η λειτουργία του συνειδητού νου αντιπροσωπεύει το ένα δεκάκις χιλιοστό του ενός τοις εκατό της συνολικής εγκεφαλικής λειτουργίας.
Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος είναι ένα παγόβουνο που το 99,9999 τοις εκατό είναι βυθισμένο κάτω από την επιφάνεια της συνειδητής μας προσοχής.
Όταν θέλουμε μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε μικροσκοπικά τμήματα αυτού του βυθισμένου συνόλου· για παράδειγμα, όταν πρέπει να θυμηθούμε τι θέλαμε να αγοράσουμε από το σουπερμάρκετ καθώς διασχίζουμε τους διαδρόμους με τα ράφια. (Λόγω όμως των ομαδοποιημένων πληροφοριών δεν μπορούμε να θυμηθούμε περισσότερα από επτά αντικείμενα, γι’ αυτό είναι σκόπιμο να κάνετε μια λίστα πριν πάτε!) Μπορούμε επίσης να ανασύρουμε στο μυαλό μας την εικόνα κάποιου που γνωρίζαμε όταν ήμαστε στο σχολείο, ή του σπιτιού όπου μεγαλώσαμε. Επίσης, μπορούμε να θυμηθούμε έναν τηλεφωνικό αριθμό.
Όμως δεν μπορούμε να θυμηθούμε όλους τους τηλεφωνικούς αριθμούς που γνωρίζουμε ή τα πρόσωπα όλων των ανθρώπων που έχουμε γνωρίσει, παρόλο που όλα τους βρίσκονται εκεί, μέσα στο βυθισμένο κομμάτι του παγόβουνου που εκπροσωπεί το μυαλό μας. Αν μπορούσατε να τα ανασύρετε όλα αυτά με τη μία, ο συνειδητός σας νους θα πλημμύριζε τόσο πολύ με πληροφορίες που θα πάθαινε σκοτοδίνη και θα αχρηστευόταν. Πρέπει να εστιάζει προκειμένου να λειτουργεί.
Ο συνειδητός νους συγκεντρώνεται μονάχα σε ένα πολύ μικρό φάσμα των όσων συμβαίνουν στη ζωή μας σε μια δεδομένη στιγμή. Εχει την ικανότητα να μετατοπίζει αυτή την προσοχή και να ξεκινά έτσι μια νέα δραστηριότητα· συνήθως όμως δεν εμπλέκεται στα περισσότερα από τα βήματα που είναι απαραίτητα προκειμένου να εκτελεστεί αυτή η δραστηριότητα. Όταν αποφασίζετε να θυμηθείτε κάτι -τον τηλεφωνικό αριθμό, το πρόσωπο από το παρελθόν- ο συνειδητός σας νους είναι εκείνος που ξεκινά την έρευνα. Όπως ο κυβερνήτης στο πιλοτήριο ενός μεταγωγικού δίνει την εντολή, όμως η ίδια η εντολή εκτελείται από το πλήρωμα, δηλαδή από το υποσυνείδητο.
Το να χρησιμοποιείτε τον συνειδητό σας νου μοιάζει κάπως με το να στέκεστε καταμεσής ενός γιγάντιου μουσείου τη νύχτα, με όλα τα φώτα σβηστά. Στέκεστε μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, ενώ ο συνειδητός σας νους αντιπροσωπεύει τη λεπτή δέσμη ενός φακού: μπορείτε κάθε φορά να τη στρέψετε και να δείτε μονάχα ένα έκθεμα τη φορά και όχι όλα ταυτόχρονα.
Κάτι που σημαίνει ότι το να μάθουμε τις πραγματικές μας πεποιθήσεις μπορεί να είναι δύσκολο.
Οι πεποιθήσεις είναι μεγάλα μοτίβα σκέψης. Αν οι σκέψεις αποτελούν τους χείμαρρους που κυλούν σε μια βουνοπλαγιά, τότε οι ιδέες είναι οι κοίτες στο έδαφος, μέσα από τις οποίες τρέχει το νερό. Στην πραγματικότητα διαμορφώνουμε τις πεποιθήσεις μας χτίζοντας καινούριο νευρικό ιστό και συνάψεις (εγκεφαλικές ενώσεις). Σε μεγάλο βαθμό, οι πεποιθήσεις αυτές ζουν στον υποσυνείδητο νου. Τρέχουν εκεί σαν υποπρο-γράμματα. Όπως και με την αναπνοή, μπορούμε να εστιάσουμε τη συνειδητή προσοχή μας πάνω σε μια ιδέα αν προσπαθήσουμε, όμως το 99,9999 τοις εκατό του χρόνου που περνά -όπως συμβαίνει και με την αναπνοή μας- δεν τις σκεφτόμαστε αυτές τις ιδέες, παρά τις αφήνουμε να λειτουργούν.
Συνήθως αυτό δεν δημιουργεί προβλήματα. Ομως όταν έχουμε σχηματίσει ιδέες που έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις συνειδητές μας επιθυμίες, προθέσεις, αξίες και στόχους στη ζωή, τότε «Χιούστον, έχουμε πρόβλημα».6 Γιατί, μπορεί ο ψύλλος να θέλει να πάει δυτικά, αλλά αν ο ελέφαντας αποφασίσει να τραβήξει ανατολικά ή βόρεια, τότε δεν υπάρχουν και πολλά που μπορούμε να κάνουμε πέρα από το να ακολουθήσουμε την πορεία του· και όπως διαπίστωσε και ο ψύλλος, η πορεία μπορεί να είναι βασανιστική.
Διχασμένη Προσωπικότητα
Ο υποσυνείδητος νους λειτουργεί κυρίως με συνειρμούς. Ενώνει πράγματα με άλλα πράγματα. Με άλλα λόγια, δίνει σημασία στην αντήχηση· και πάντα δουλεύει στο παρασκήνιο. Αυτό σημαίνει πως όταν βιώνουμε μια εμπειρία με τη συνειδητή μας προσοχή, την ίδια στιγμή το υποσυνείδητο μας είναι απασχολημένο στο παρασκήνιο προσπαθώντας να βρει εμπειρίες του παρελθόντος που να αντηχούν αυτή την εμπειρία ή να είναι με κάποιον τρόπο παρόμοιες. Είναι σαν να λέει ο εαυτός μας: «Τι μπορώ να ανασύρω από το παρελθόν μου, προκειμένου να με βοηθήσει να μεταχειριστώ την παρούσα κατάσταση;»
Μέρος αυτού του συνειρμικού σκεπτικού μπορεί να ανεβεί μέχρι την επιφάνεια της συνειδητής προσοχής, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος του συντελείται τόσο βαθιά μέσα στο υποσυνείδητο, που δεν το αντιλαμβανόμαστε και, κατ’ επέκταση, μπορεί να δούμε τον εαυτό μας να αντιδρά σε καταστάσεις με τρόπους που δεν φαίνεται να έχουν καμία λογική για εμάς.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι έντονες εμπειρίες της πρώιμης ζωής μας μπορούν να έχουν τόσο ισχυρή επιρροή στην τωρινή ζωή μας: ενώ ο ψύλλος, ο συνειδητός μας νους, έχει στραμμένη την προσοχή του σε όσα συμβαίνουν στο παρόν, ο ελέφαντας, το υποσυνείδητο μας, διαρκώς αναμοχλεύει τα ατέλειωτα αρχεία του παρελθόντος μας, προσπαθώντας να βρει οτιδήποτε μπορεί να είναι οικείο. Ακόμα και όταν οι συσχετισμοί και αυτά που ενώνουν τις εμπειρίες είναι δύσκολο να αποσαφηνιστούν, ο υποσυνείδητος νους είναι προγραμματισμένος και εξαιρετικά ικανός στο να εντοπίζει αυτές τις ομοιότητες.
Από άποψη επιβίωσης, αυτή η στρατηγική είναι απολύτως κατανοητή: ο καλύτερος τρόπος για να προκαταλάβεις το μέλλον, είναι να βασιστείς στην εμπειρία του παρελθόντος. Αν αντιληφθούμε την παραμικρή μυρωδιά, τον ήχο ή την εικόνα που μοιάζει με εκείνη την πεινασμένη τίγρη με την οποία είχαμε έρθει αντιμέτωποι χρόνια πριν,-μας είναι πολύ χρήσιμο το ότι μπορούμε να ανασύρουμε ακαριαία εκείνη την ανάμνηση από την αποθήκη της μνήμης και να στείλουμε αστραπιαία μηνύματα συναγερμού στην αμυγδαλή και στα επινεφρίδια. Το υποσυνείδητο έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί εκατομμύρια φορές γρηγορότερα από τον συνειδητό νου – και το κάνει.
Όμως αυτή η τακτική του κάνω-αναμόχλευση-και-σημαίνω-συναγερμό δεν βοηθάει πολύ όταν η αρχική πληροφορία είναι παραμορφωμένη. Σκουπίδια μπαίνουν, σκουπίδια βγαίνουν, όπως συνηθίζουν να λένε οι προγραμματιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αν ένα αρχικό συμπέρασμα έχει κάποιο ελάττωμα, τότε οτιδήποτε βασίζεται πάνω σε αυτό το συμπέρασμα θα είναι επίσης εσφαλμένο. Αν ενστερνιστούμε, λοιπόν, μια ιδέα βασισμένη πάνω σε τραυματικές ή μικροτραυματικές εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας που να λέει Όλοι όσοι πλησιάζω θα με εγκαταλείψουν ή Είμαι πλαστός και σκέτη αποτυχία, τότε ο ελέφαντας μέσα μας θα αποφασίζει για την κατεύθυνση του με βάση αυτή την ιδέα.
Το τονίζουμε: το υποσυνείδητο είναι εξαιρετικά ικανό να βρίσκει αυτά τα στοιχεία. Η αναλογία μεταξύ αυτού που πραγματικά νιώθουμε -δηλαδή όσων απορροφά ο υποσυνείδητος νους μας- και αυτού που συνειδητά αντιλαμβανόμαστε, είναι ένα εκατομμύριο προς ένα. Μιλάμε, δηλαδή, για μεγάλο όγκο πληροφοριών. Και στην περίπτωση που η συνειδητή σας αντίληψη δεν είναι ευθυγραμμισμένη με τα υποσυνείδητα συμπεράσματα σας, μαντέψτε ποιος έχει το πάνω χέρι.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τις σχέσεις.
Ας πούμε πως γνωρίζετε έναν καινούριο άνθρωπο. Το πρώτο που συμβαίνει -προτού καν χαμογελάσετε και πείτε, για παράδειγμα, «Επιτρέψτε μου να σας ανοίξω την πόρτα»-είναι πως το υποσυνείδητο σας επεξεργάζεται εκατομμύρια μονάδες πληροφοριών με την ταχύτητα του φωτός, επιδιώκοντας να βρει όλες τις πιθανές ομοιότητες ανάμεσα σε αυτό το καινούριο άτομο που συναντήσατε και σε όλα τα άλλα πρόσωπα και όλες τις άλλες συναντήσεις που είχατε στο παρελθόν σας. Ελέγχει από φυσικά χαρακτηριστικά και εκφράσεις προσώπου, μέχρι χειρονομίες, αμφίεση, λεξιλόγιο, μυρωδιές, ήχους· οτιδήποτε. Έπειτα εκτινάσσει μίνι-συμπεράσματα προς τα εσωτερικά τμήματα του εγκεφάλου σας: είναι επικίνδυνος, δεν μπορείς να τον εμπιστευτείς, μπορεί να σε προδώσει, ψευδίζει, τα χαρακτηριστικά του είναι ίδια με εκείνου του παιδιού που σε κορόιδευε όταν πήγαινες στην τρίτη δημοτικού, τα φρύδια του είναι ολόιδια με του πατέρα σου — και θυμήσου πως ο πατέρας σου σου έκανε πάντα κριτική…
Το πιθανότερο είναι πως όλα αυτά τα συμπεράσματα δεν πέφτουν στην αντίληψη σας, παρότι χρωματίζουν ανεπαίσθητα τις αντιλήψεις σας, συχνά πολύ ανεπαίσθητα. Συνειδητά, μπορεί να σκέφτεστε “Εντάξει, δείχνει καλός άνθρωπος”. Υποσυνείδητα, όμως, εκατομμύρια συνάψεις ουρλιάζουν: Μην προσεγγίσεις αυτό τον άνθρωπο! Δεν μπορείς να τον εμπιστευτείς, θα σε πληγώσει!
Ξαφνικά μεταμορφώνεστε στον ψύλλο που νομίζει πως θα πάει στην παραλία με έναν καινούριο φίλο, όμως ο ελέφαντας φεύγει με αμέριμνη περπατησιά για το δάσος προς την αντίθετη κατεύθυνση. Και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει όχι μόνο στις ερωτικές σχέσεις, αλλά και στις επαγγελματικές συνεργασίες, στις σχέσεις που αναπτύσσονται στις σχολικές αίθουσες, στις φιλίες, στις ανθρώπινες επαφές κάθε είδους και κάθε πλαισίου.
Αυτό ρίχνει επιπλέον φως σε αυτό που συνέβη και στη Στεφανία. Η μεγαλύτερη πηγή προβλημάτων για τη Στεφανία ήταν πως συνειδητά ήθελε να προχωρήσει προς μία κατεύθυνση, όμως οι υποσυνείδητες πεποιθήσεις της την πήγαιναν στην αντίθετη. Μπορείτε να δείτε αυτή τη σύγκρουση και στην πρώτη εκείνη εμπειρία της παιδικής της ηλικίας. Επέστρεφε χαρωπή και περήφανη στο σπίτι της, κρατώντας στη χούφτα της μια δεκάρα, ώσπου η αντίδραση των γονιών της της έστειλε το μήνυμα πως θα έπρεπε να νιώθει ντροπή γι’ αυτό που είχε κάνει και όχι περηφάνια. Μια παρόμοια σύγκρουση εξακολουθούσε να υποβόσκει μέσα της ακόμα και όταν ενηλικιώθηκε. Από τη μια δούλεψε σκληρά για να πετύχει στη δουλειά της, στην κοινότητα της και στην οικογενειακή της ζωή, όμως από την άλλη, αιωρούνταν ακόμα μέσα της ένα μήνυμα που της έλεγε περίπου αυτό: “Όλα εκείνα για τα οποία νομίζεις πως θα έπρεπε να νιώθεις περήφανη, είναι πράγματα για τα οποία κανονικά θα πρέπει να ντρέπεσαι”.
Ο ψύλλος στο μυαλό της Στεφανίας ήταν ένας εκπαιδευμένος, ικανός και πανέξυπνος συνειδητός νους, αφοσιωμένος στο να δημιουργήσει μια επιτυχημένη επιχείρηση που όχι μόνο θα ωφελούσε την ίδια και την οικογένεια της, αλλά και χιλιάδες άλλους, συνεισφέροντας με αυτό τον τρόπο και στην κοινωνία. Όμως αυτή δεν ήταν η κατεύθυνση στην οποία ήθελε να πάει ο ελέφαντας της.
Θυμάστε τον Κλήμη, τον πιλότο μαχητικών που φοβόταν τα ύψη; Ο ψύλλος στο μυαλό του Κλήμη θα απολάμβανε πολύ το να γευματίσει στο στροβιλιζόμενο εστιατόριο, στην. κορυφή ενός πανύψηλου ξενοδοχείου που υπήρχε στη γειτονιά του. Ο ελέφαντας του, όμως, αρνιόταν ακόμα και να πλησιάσει εκεί.
Χρησιμοποιώντας μια συνηθισμένη έκφραση, μπορούμε να πούμε για τη Στεφανία πως ήταν «διχασμένη προσωπικότητα» σε σχέση με το θέμα της επιτυχίας και πως ο Κλήμης ήταν «διχασμένη προσωπικότητα» σε σχέση με το αν ήταν ασφαλές να κρέμεται στον αέρα. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό θα μπορούσε να είναι κυριολεκτικά αλήθεια· διχασμένες προσωπικότητες: μία συνειδητή και μία υποσυνείδητη. Ο ψύλλος και ο ελέφαντας.
πηγη:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου