GR4YOU

Οι εγκεφαλικές λειτουργίες επιδέχονται βελτίωσης

Οι επιδράσεις του περιβάλλοντος είναι ίσως ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που βοηθούν στη φυσιολογική ανάπτυξη και διαμόρφωση του εγκεφαλικού μας ιστού. Είναι γνωστό και αποδεδειγμένο μέσα από πολλές έρευνες, τόσο σε νευροφυσιολογικό όσο και σε συμπεριφορικό επίπεδο, ότι τα ερεθίσματα που δεχόμαστε από το περιβάλλον επιδρούν είτε θετικά , είτε αρνητικά στην ανάπυξη και τροποποίηση των νευρωνικών μας συστημάτων.

Συγκεκριμένα, όσο πιο πλούσιο είναι το περιβάλλον σε αισθητηριακά ερεθίσματα, τόσο ευνοείται μια φυσιολογική ανάπτυξη και εξελιξη των εγκεφαλικών δομών. Αντίθετα, έρευνες τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους, έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει χειρότερος προγνωστικός παράγοντας για την γνωστική και εγκεφαλική ανάπτυξη ενός οργανισμού, από ένα φτωχο σε αισθητηριακά ερεθίσματα περιβάλλον.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι στον εγκέφαλο αρέσουν τα ΠΟΛΛΑ και ΠΟΙΚΙΛΛΑ αισθητηριακά ερεθίσματα. Η μάθηση γίνεται πιο αποτελεσματική όταν ακολουθεί τα πρότυπα ανάπτυξης του οργανισμού μας, πράγμα το οποίο πολύ απλά σημαίνει ότι μια εκπαιδευτική διαδικασία οφείλει να σέβεται όλα τα αισθητηριακά μας συστήματα και να μας προσφέρει τόσο ΟΠΤΙΚΑ, όσο και ΑΚΟΥΣΤΙΚΑ, ΑΠΤΙΚΑ, ΟΣΦΡΗΤΙΚΑ και ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ερεθίσματα.

Δυστυχώς οι παραδοσιακές μορφές εκπαίδευσης και ο τρόπος με τον οποίο όλοι μας έχουμε διδαχτεί από το σχολείο, δεν είναι συμβατά με το παραπάνω πρότυπα. Το σύστημα διδασκαλίας το οποίο μέχρι πρότινος τουλάχιστον επικρατούσε, δεν άφηνε περιθώρια για ενεργητική και ολιστική μάθηση, που να σέβεται την ολότητα και την ποικιλομορφία του οργανισμού και του εγκεφαλικού μας συστήματος.

Γυμναστική για τους νευρώνες: Νέες εμπειρίες, χόμπι και έρωτας. Όλα στην υπηρεσία των νευρώνων για την καλύτερη απόδοση του μυαλού. Το πρόσωπο μοιάζει γνωστό αλλά το όνομα σας διαφεύγει. Το ραντεβού με τον οδοντίατρο ήταν κανονισμένο εδώ κι ένα μήνα αλλά εκείνη την ώρα είχατε πάει για ψώνια. Προβλήματα που άλλοτε φαίνονταν παιχνιδάκι υψώνονται τώρα σαν απροσπέλαστα βουνά μπροστά σας. Μα πώς είναι δυνατόν να σας συμβαίνουν όλα αυτά; Σύμφωνα με πρόσφατες επιστημονικές ανακαλύψεις, η απώλεια μνήμης και η πνευματική τεμπελιά σάς επισκέπτονται όλο και πιο συχνά όσο περνάνε τα χρόνια. Αν για να διατηρήσετε ακμαίο το σώμα σας είναι απαραίτητη η αεροβική γυμναστική, για το μυαλό χρειάζεται η νευροβική. Τον όρο εισήγαγε ο Λόρενς Κατζ, νευροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ των ΗΠΑ και πατέρας του νέου επιστημονικού κλάδου. Το βιβλίο του Keep your Βrain Αlive (Κρατήστε το Μυαλό σας Ζωντανό) έγινε μπεστ σέλερ στην Αμερική και δημιούργησε πιστούς οπαδούς αλλά και φανατικούς πολέμιους από την επιστημονική κοινότητα. H νευροβική υπόσχεται να σας μάθει πώς να διατηρήσετε και να βελτιώσετε τις πνευματικές σας ικανότητες. 

Διαρκής εξέλιξη: Πάντα γνωρίζαμε ότι ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να μαθαίνει καινούρια πράγματα και να αφομοιώνει νέες πληροφορίες σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια πιστεύαμε ότι είναι ένα παγιωμένο όργανο που διαθέτει σταθερό αριθμό κυττάρων-νευρώνων από τη γέννησή μας και μετά. Οι πρώτες ανακριβείς ενδείξεις προέκυψαν από την εξέταση ανθρώπων που είχαν χάσει κάποια αίσθηση. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που είχαν χάσει την όρασή τους ανέπτυσσαν ισχυρότερη αφή. Το γεγονός αυτό υποδείκνυε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος διέθετε μεγάλη πλαστικότητα και μπορούσε να προσαρμόζει τις λειτουργίες του ανάλογα με τις ανάγκες. Πρόσφατες ανακαλύψεις επιβεβαίωσαν ότι ο αριθμός των νευρώνων όχι μόνο δεν παραμένει σταθερός αλλά ότι οι νευρώνες του ιππόκαμπου, περιοχή που σχετίζεται με τη μάθηση και τη μνήμη, αναγεννώνται συνεχώς. Πάνω σ' αυτές στηρίχτηκε η νευροβική για να επιταχύνει τη διαδικασία αναγέννησης των νευρώνων και των συνδέσεων μεταξύ τους. 

Η ισχύς εν τη συνάψει: Η νευροβική έκανε τα πρώτα δειλά βήματά της στα τέλη της δεκαετίας του 1970 κατά τη διάρκεια προπόνησης αθλητών του στίβου, οι οποίοι μέσω του συνδυασμού ασκήσεων αεροβικής και νευροβικής προσπάθησαν να βελτιώσουν τα αντανακλαστικά τους κατά την εκκίνηση στις κούρσες ταχύτητας. Τι ακριβώς είναι η νευροβική; Πρόκειται για μέθοδο ασκήσεων που χρησιμοποιούν ταυτόχρονα και τις πέντε αισθήσεις ώστε να ενεργοποιούνται όσο το δυνατόν περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου. Η ενεργοποίησή τους αυξάνει την παραγωγή νευροτροφινών, φυσικές θρεπτικές ουσίες που προλαμβάνουν την καταστροφή των νευρώνων και βοηθούν στη δημιουργία περισσότερων συνδέσεων-συνάψεων. Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η πτώση των διανοητικών επιδόσεων και η εξασθένηση της μνήμης με την πάροδο των χρόνων οφείλεται στη μείωση των συνάψεων μεταξύ των νευρώνων. Η νωθρή χρήση του μυαλού και τα γηρατειά μειώνουν τις συνάψεις, οδούς επικοινωνίας ανάμεσα στα νεύρα. Εδώ ακριβώς επεμβαίνει η νευροβική και με μια σειρά απλών ασκήσεων επαναδραστηριοποιεί τις "κοιμισμένες" περιοχές του εγκεφάλου αυξάνοντας τις συνάψεις τους. 

Έρωτας και ρουτίνα: Η νευροβική δεν απαιτεί χαρτί και μολύβι ούτε περιέχει πολύπλοκα τεστ και εκνευριστικές σπαζοκεφαλιές. "Γυμναστήριό" της είναι η καθημερινότητα και η αξιοποίηση των κατάλληλων ερεθισμάτων του περιβάλλοντος. Χρυσός κανόνας της νευροβικής είναι το σπάσιμο της ρουτίνας και η αποφυγή της επανάληψης. Ο Κατζ στο βιβλίο του συμπυκνώνει το πνεύμα των ασκήσεών του σε τέσσερις "βασικές συμβουλές":1. Η χρησιμοποίηση νέων αισθήσεων βελτιώνει κατακόρυφα την ικανότητα αντίληψης. Για παράδειγμα, προσπαθήστε να βάλετε το κλειδί στην κλειδαριά με κλειστά τα μάτια. 2. Ενεργοποιήστε την προσοχή σας και βάλτε το μυαλό σας σε εγρήγορση, εμπλέκοντας το συναίσθημα. Τα συναισθήματα αποτυπώνονται έντονα στη μνήμη. 3. Απαλλαγείτε από τη μονοτονία. Διαλέξτε κάθε μέρα νέα διαδρομή για να πάτε στη δουλειά σας.Σύμφωνα με τον Κατζ, η πιο αποτελεσματική νευροβική προπόνηση είναι ο έρωτας. Ανάμεσα σε όλες τις συνηθισμένες δραστηριότητες, κατά τη διάρκεια του σεξ και οι πέντε αισθήσεις μας βρίσκονται σε εγρήγορση, ενεργοποιώντας ταυτόχρονα τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με το συναίσθημα. 

Περσινά ξινά σταφύλια: Πολλοί νευροβιολόγοι δε συμμερίζονται ούτε τον ενθουσιασμό ούτε τα συμπεράσματα του Κατζ και θεωρούν ότι ο συνάδελφός τους το μόνο που έκανε ήταν να πάρει μερικές γνωστές μεθόδους που εφαρμόζονται για την αποκατάσταση των εγκεφαλικών επεισοδίων και να τις βαφτίσει μ' ένα εντυπωσιακό όνομα που παραπέμπει στην αεροβική, γυμναστική των μυών. Για παράδειγμα, σε ημιπληγικούς ασθενείς που έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο ακινητοποιούν το υγιές τους μέλος. Στην προσπάθειά τους να κινήσουν το άρρωστο μέλος οι ασθενείς στέλνουν νευρικά ερεθίσματα στον εγκέφαλο, τα οποία επιταχύνουν τη θεραπεία. Οι ειδικοί εξηγούν ότι σε καμιά περίπτωση δε γνωρίζουν τους μηχανισμούς που ενεργοποιούν αυτή τη μέθοδο. Επιπλέον πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά τεκμήρια που να αποδεικνύουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου. Ακόμα μεγαλύτερες αντιδράσεις προκάλεσαν οι ισχυρισμοί του Κατζ πως η νευροβική επιβραδύνει την εξέλιξη σοβαρών ασθενειών όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ. Για να τεκμηριώσουν τη θέση τους τονίζουν πως έχει αποδειχθεί στατιστικά ότι σημειώνονται λιγότερα περιστατικά της νόσου Αλτσχάιμερ στους ανθρώπους που εξασκούν πνευματική εργασία απ' ότι στους χειρώνακτες, αφού οι πρώτοι διατηρούν το μυαλό τους πιο δραστήριο βελτιώνοντας τις νοητικές ικανότητες και τη μνήμη τους. Πάντως η μέθοδος του Κατζ δεν έχει τα ίδια αποτελέσματα σε όλους τους ανθρώπους. Ορισμένοι αντί να βελτιώσουν τις ικανότητές τους μπερδεύονταν ακόμα περισσότερο στην προσπάθειά τους να αντικαταστήσουν τις καθημερινές συνήθειες με κάτι περίπλοκο. Ίσως τελικά ένα σταυρόλεξο να είναι η καλύτερη νευροβική άσκηση. 

Μυστικά για πνευματική ανάταση: Θέλετε να κρατήσετε το μυαλό σας κοφτερό σαν ξυράφι; Τρώτε υγιεινά και κόψτε τα τσιγάρα, τα ποτά και τα ξενύχτια... Oι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν "Νους υγιής εν σώματι υγιή". Μάλλον ήξεραν κάτι παραπάνω. Αυτό διατείνονται οι σύγχρονες έρευνες, οι οποίες δικαιώνουν απόλυτα τη σοφία των προγόνων μας. Πριν βουτήξετε στα βαθιά νερά της νευροβικής σάς προτείνουμε μερικές απλές συμβουλές για να διατηρήσετε το μυαλό σας σε φόρμα. 

Τόνωση μετά μουσικής: Ο εγκέφαλος, όπως και κάθε άλλο όργανο του ανθρώπινου σώματος, πρέπει να βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και εγρήγορση ώστε να αποδίδει τα μέγιστα. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε όλες μας τις αισθήσεις και να αποκτάμε νέες γνώσεις και δεξιότητες. Οι αισθήσεις μας εδράζονται σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου κι αν δεν ασκούμε κάποια απ' αυτές αφήνουμε κάποια περιοχή του εγκεφάλου να ατροφήσει. Ο άνθρωπος μέσα στο περιβάλλον που κινείται βασίζεται κυρίως στην όραση, με αποτέλεσμα οι περιοχές που συνδέονται με την οπτική αντίληψη να κατέχουν μεγάλο τμήμα του εγκεφάλου. Αυτό όμως αποβαίνει εις βάρος των υπόλοιπων εγκεφαλικών περιοχών που ελέγχουν τις υπόλοιπες αισθήσεις. Η συνεχής εκπαίδευση και η εξέλιξη νέων δεξιοτήτων βοηθά στην ισόρροπη ανάπτυξη διαφορετικών περιοχών καθώς και στη δημιουργία περισσότερων συνδέσεων. Μ' αυτό τον τρόπο αυξάνονται οι ικανότητες απομνημόνευσης και μάθησης, και μάλιστα πολύ γρήγορα. Ο Μαρκ Μπάνγκερτ, από το Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Μουσικής στο Ανόβερο, απέδειξε ότι μετά από λίγα λεπτά εξάσκησης ο εγκέφαλος αρχίζει να συνδέει τις περιοχές που καθοδηγούν τα δάχτυλα ενός πιανίστα με τις ακουστικές περιοχές που επεξεργάζονται τις νότες. Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν και ψυχολόγοι από το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ μετά από εξέταση ενενήντα μαθητών ηλικίας 6-15 χρονών. Τα μισά από τα παιδιά έπαιζαν στην ορχήστρα του σχολείου, ενώ τα άλλα μισά δεν είχαν καμιά σχέση με τη μουσική. Οι ψυχολόγοι έκαναν μια σειρά από τεστ τα οποία απέδειξαν ότι οι μαθητές με μουσική παιδεία είχαν μεγαλύτερη ικανότητα να αφομοιώνουν τον προφορικό λόγο. 

Ο ύπνος θρέφει το μυαλό: Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η φράση "Η πολλή δουλειά τρώει τον αφέντη" ισχύει και στην περίπτωση της μάθησης. Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται έναν καλό οκτάωρο ύπνο για να επεξεργαστεί και να αφομοιώσει τις νέες πληροφορίες που δέχεται καθημερινά. Έτσι δεν έχει και τόση σημασία σε ποιες και πόσες πνευματικές προκλήσεις υποβάλλουμε τον εγκέφαλό μας αν δεν τον αφήνουμε να τις κάνει κτήμα του. Αυτό υποστηρίζουν Γερμανοί επιστήμονες οι οποίοι υπέβαλαν 106 εθελοντές, άντρες και γυναίκες, σε διάφορα μαθηματικά τεστ που περιείχαν πληροφορίες τις οποίες αν αποκωδικοποιούσαν οι εθελοντές θα μπορούσαν να τα λύσουν. Κατόπιν επέτρεψαν στους μισούς να κοιμηθούν, ενώ οι υπόλοιποι έμειναν ξάγρυπνοι. Το επόμενο πρωινό οι εθελοντές που είχαν κοιμηθεί έλυσαν με σχετική ευκολία τα τεστ, εκείνοι όμως που είχαν ξενυχτήσει σημείωσαν μικρότερη πνευματική διαύγεια και αδυναμία συγκέντρωσης. Οι επιστήμονες υποθέτουν πως κατά τη διάρκεια του ύπνου ξεμπλοκάρουν οι νευρώνες του εγκεφαλικού φλοιού και ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται και αποθηκεύει στη μνήμη του τις πληροφορίες της μέρας. Παράλληλα δημιουργούνται νέες συνάψεις μεταξύ των νευρώνων, γεγονός που ενισχύει τις νοητικές μας ικανότητες. 

Πνευματικές τροφές: Άλλες έρευνες στην Ολλανδία και στις ΗΠΑ κατέδειξαν ότι η σωστή διατροφή μπορεί να μας κάνει παντογνώστες. Ολλανδοί γιατροί εξέτασαν 1.613 άντρες και γυναίκες 45-70 χρονών και διαπίστωσαν ότι όσοι έτρωγαν λιπαρά ψάρια όπως το σκουμπρί, ο σολομός και η ρέγκα είχαν καλύτερη μνήμη και ήταν πιο εύστροφοι. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτό συμβαίνει γιατί τα ψάρια είναι πλούσια σε Ωμέγα 3 λιπαρά, πολύτιμα για τη μνήμη, τη νοητική οξύτητα και την καρδιά. Ανάλογες έρευνες Αμερικανών επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης αποκάλυψαν ότι ασθενείς σε προδιαβητικό στάδιο, με υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, παρουσίασαν ασθενή μνήμη. Περαιτέρω μελέτες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι ο ιππόκαμπός τους, περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται με τη μνήμη, είχε μικρότερο μέγεθος από το κανονικό. 

Τοξικές ουσίες: Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι το τσιγάρο προκαλεί μια σειρά από σοβαρές βλάβες κυρίως στο αναπνευστικό και στο καρδιαγγειακό σύστημα. Νέες έρευνες απέδειξαν ότι τα "φουγάρα" κινδυνεύουν κι από πρόωρο εκφυλισμό των πνευματικών τους ικανοτήτων. Βρετανοί ερευνητές κρατούσαν αρχείο για την κατάσταση της υγείας 5.362 ατόμων από το 1946, χρονολογία γέννησής τους, μέχρι το 1999. Στη διάρκεια αυτών των 56 χρόνων επικοινωνούσαν μαζί τους για ενδεχόμενα προβλήματα υγείας καθώς και για τις καθημερινές τους συνήθειες. Παράλληλα οι εθελοντές υποβάλλονταν σε διάφορα ψυχομετρικά τεστ με σκοπό να αξιολογηθεί η μνήμη και η συγκέντρωσή τους. Οι καπνιστές σημείωσαν γρηγορότερη απώλεια μνήμης με την πάροδο των χρόνων και αντιμετώπιζαν προβλήματα συγκέντρωσης. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό οφείλεται στο ότι το κάπνισμα αυξάνει την αρτηριακή πίεση, η οποία στη συνέχεια αλλοιώνει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο με άμεση συνέπεια την ελλιπή τροφοδοσία του με θρεπτικές ουσίες. Το ίδιο υποψιάζονται και για την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, γι' αυτό μας συστήνουν να πίνουμε με μέτρο.

Πηγές:
Γ. Κ. Κωσιόπουλος, Καθηγητής Φυσιολογίας, Πανεπιστημίου Πατρών

http://www.e-cyprus.biz

... Η τελειότητα, έτσι, δεν είναι μια πράξη αλλά μια συνήθεια [Αριστοτέλης]