Η κρίση και η οικογένεια

Η οικονομική κρίση με τις σοβαρές της επιπτώσεις στην κοινωνία δοκιμάζει τόσο το άτομο στην υποκειμενική του διάσταση όσο και την οικογένεια ως δομική μονάδα της κοινωνίας. Η ανεργία, τα μειωμένα εισοδήματα και η δυσκολία των ανθρώπων να αντεπεξέλθουν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις, επηρεάζουν και την ψυχολογική τους κατάσταση και τις οικογενειακές τους σχέσεις. Η επαγγελματική και οικονομική αστάθεια προκαλεί ανασφάλεια, απογοήτευση και συχνά θυμό και αγανάκτηση. Συγχρόνως, η οικογένεια που πρέπει να είναι ένα καταφύγιο μέσα στο οποίο κανείς αναζητά προστασία και καθησύχαση από τα προβλήματα της καθημερινότητας, γίνεται συχνά αντικείμενο μετάθεσης των αρνητικών συναισθημάτων και πεδίο εκτόνωσής τους. Αυτό έχει ως συνέπεια να πλήττεται η οικογένεια ως κοινωνικός σχηματισμός, όχι μόνο εξωγενώς από τις κοινωνικές συνθήκες, αλλά και ενδογενώς από τα ίδια της τα μέλη. Καθώς τα μέλη της οικογένειας δυσκολεύονται να διαχειριστούν και να επεξεργαστούν, ο ένας με τη βοήθεια του άλλου, τον ψυχολογικό αντίκτυπο των δυσκολιών τους, συχνά προβαίνουν σε μία παρορμητική και πρόσκαιρη αποφόρτιση των ψυχικών τους εντάσεων μέσα από συγκρούσεις ή οδηγούνται σε ψυχολογική απόσυρση και απομόνωση που τελικά οδηγεί στην αποξένωση μέσα στο ίδιο σπίτι.

Αναζητώντας τα αίτια αυτής της αποδυνάμωσης και ενίοτε πλήρους χάλασης των ψυχικών δεσμών που κρατούν την οικογένεια σταθερή και λειτουργική, θα πρέπει κανείς να ψάξει πέρα από την κρίση, μέσα στην ίδια την οικογενειακή δομή. Κατά κανόνα, για να μπορέσει μία οικογένεια να λειτουργήσει υποστηρικτικά και καταπραϋντικά για τα μέλη της σε περιόδους κρίσεων, χρειάζεται να έχει μία υγιή και στιβαρή δομή. Η ύπαρξη υγιών και λειτουργικών σχέσεων που βασίζονται στην εμπιστοσύνη, την ειλικρίνεια, τον σεβασμό και την αλληλοβοήθεια, αποτελούν προϋπόθεση για να μπορέσει η οικογένεια να αντέξει τους τριγμούς που υφίσταται ως δομή και ταυτόχρονα να λειτουργήσει περιεκτικά για τα μέλη της, αγκαλιάζοντάς τα και μεταβολίζοντας τα αρνητικά τους συναισθήματα μέσω της διανοητικής και συναισθηματικής επεξεργασίας τους.

Ο βαθμός στον οποίο μία οικογένεια έχει καταφέρει να εδραιώσει σχέσεις καλής ποιότητας είναι εκείνος που τελικά καθορίζει την αντοχή και την αποτελεσματικότητά της στην αντιμετώπιση μίας κρίσης. Δυστυχώς όμως, στις περισσότερες σύγχρονες οικογένειες, οι σχέσεις δεν γίνονται αντικείμενο ψυχικής επένδυσης και φροντίδας από τα μέλη τους, αλλά «μπαίνουν στον αυτόματο πιλότο» και αφήνονται στην τύχη τους. Αυτό έχει ως συνέπεια να μην δημιουργούνται βαθύτεροι και ουσιαστικότεροι δεσμοί που προάγουν το αίσθημα ευθύνης σε κάθε μέλος και την αλληλεγγύη. Έτσι, η οικογένεια μένει έκθετη και ευάλωτη στις εξωτερικές δυσμένειες, που τελικά μεταφέρονται από το κοινωνικό περιβάλλον στο εσωτερικό της, πλήττοντας τον οικογενειακό ιστό και τραυματίζοντας τις ήδη εύθραυστες και ελλειμματικές ενδοοικογενειακές σχέσεις.
Φυσικά η παραμέληση των οικογενειακών σχέσεων συνδέεται άμεσα με τον σύγχρονο τρόπο ζωής που ανέδειξε ως υπέρτατη αξία και πρωταρχικό σκοπό στη ζωή την υλική ευμάρεια. Και καθώς η οικογένεια είναι, όπως λένε, καθρέφτης της κοινωνίας, η εμμονή με την απόκτηση υλικών αγαθών και την εξασφάλιση του ανώτερου δυνατού βιοτικού επιπέδου, επηρέασε καθοριστικά και την οικογενειακή δομή και το σύστημα αξιών της. Για παράδειγμα, η ικανότητα ενός άντρα να είναι στοργικός σύζυγος και καλός πατέρας ερχόταν σε δεύτερη μοίρα, αρκεί να κέρδιζε όσα χρειάζονταν για να ικανοποιεί τις υλικές απαιτήσεις της οικογένειάς του. Το να ικανοποιεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις υλικές απαιτήσεις της οικογένειας καθόριζε σχεδόν αποκλειστικά την αξία του ως μέλους της οικογένειας και της κοινωνίας, αλλά και σε ατομικό επίπεδο την ίδια την αυτοεκτίμησή του.
Μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα αξιών, η συναισθηματική εγγύτητα, το ουσιαστικό ενδιαφέρον και η προσπάθεια κατανόησης και αποδοχής του άλλου, έχασαν την πρωταρχική τους σημασία, δίνοντας την θέση τους στον εγωισμό, τον ανταγωνισμό και την απληστία, τόσο σε επίπεδο οικογένειας όσο και κοινωνίας. Και όταν, λόγω αντικειμενικών συνθηκών, τα υλικά αγαθά παύουν να υπάρχουν σε πληθώρα, ο αγώνας χάνει τον σκοπό του και το υπάρχον σύστημα αξιών κλονίζεται συθέμελα. Ο βασιλιάς μένει γυμνός. Όπως ακριβώς και η οικογένεια, η οποία απογυμνωμένη πλέον από τις υλικές αναφορές της, καλείται να κοιτάξει εντός του πλαισίου της για να επαναπροσδιορίσει τις αξίες της, να αναζητήσει νέα νοήματα και να επανεπενδύσει στις σχέσεις τις οποίες μέχρι τώρα είχε βάλει στην άκρη, αναζητώντας την ευτυχία σε πράγματα εφήμερα και ευμετάβλητα. Πράγματα τα οποία σε αντίθεση με την αγάπη και την αφοσίωση, δεν αντέχουν στις κρίσεις.